Gebedshuizen die veranderen in restaurants, boekhandels, casino’s of trampolinehallen: weinigen kijken er nog van op. Maar wat zegt deze ontwikkeling over het merg van het Evangelie?
Tot voor kort kende Zutphen nog het Baudartius College, vernoemd naar de zeventiende-eeuwse predikant Wilhelmus Baudartius (1565-1640), gevierd kanselredenaar, eminent kenner van het Hebreeuws en een van de zes vertalers van de Statenvertaling. Het Baudartius College maakte twee jaar geleden, samen met het plaatselijke Stedelijk Lyceum, een doorstart. De naam van Baudartius verdween daarmee van de gevel en de school heet nu het Eligant Lyceum.
Rector Nadine Kuiper legde destijds aan het regionale dagblad De Stentor uit dat de naam Eligant is afgeleid van het Latijnse werkwoord eligere dat kiezen betekent. “Onze leerlingen mogen in het onderwijs dingen zelf kiezen.’’ Natuurlijk. In het huidige onderwijs staan de ‘autonomie’ en het ‘eigenaarschap’ van de leerling centraal. Baudartius, uitgesproken contra-remonstrant en Gomarist, die de soevereiniteit van God hooghield, is dan niet iemand onder wiens vaandel je je wilt scharen.
Walburgiskerk
Baudartius was ruimt veertig jaar als predikant aan de Gelderse provinciestad verbonden. Toen hij in 1640 overleed, werd hij begraven in de monumentale Walburgiskerk, waar zijn graf nog steeds te bezichtigen is. Of zijn geest er nog rondwaart, is zeer de vraag.
De Walburgiskerk is gebouwd op de restanten van een Romaanse kerk uit de twaalfde eeuw en haar huidige imposante gedaante dankt ze aan een verbouwing zo’n tweehonderd jaar later. Trekpleisters zijn de schitterend gerestaureerde muur- en gewelfschilderingen, de in het koor van de kerk hangende kaarsenkroon en het monumentale Henrick Baderorgel wiens klanken reiken van de Renaissance tot de late Barok. De kerk heeft ook twee ‘librijes’, waaronder een van de weinige kettingbibliotheken die nog in Europa te vinden zijn.
Met zulke kunstschatten in huis is het niet vreemd dat de Walburgiskerk recent de status van museum kreeg toegewezen. “Tijd voor een feestje”, reageerde bestuurder van de stichting Walburgiskerk, Kees Vos, eind januari in De Stentor. Met een Museumjaarkaart kom je nu gratis binnen en met de huidige entreeprijs van €10,00 zal dat het bezoekersaantal ongetwijfeld ten goede komen. Of dit reden is tot een feestje, is nog maar de vraag. Natuurlijk gun je zoveel mogelijk bezoekers een ervaring die hen even boven het alledaagse uittilt. Maar de gedachte dat de belangrijkste functie van de Walburgiskerk inmiddels die van een museum is, wringt.
Hergebruik van kerken
“Recente ontwikkelingen rond zogenaamde ‘iconische stadskerken’ maken duidelijk dat bezoekers van kerken die zelf niet kerkelijk meelevend zijn, vaak wel een ervaring van het heilige kunnen hebben in deze markante gebouwen”, noteert het rapport Speelruimte gezocht: protestantse visie op kerkgebouwen, een discussienota van de Protestantse Kerk uit 2021. De toonzetting van deze discussienota is er een van een wonderlijk optimisme. In dorpen en steden vertellen kerkgebouwen “een profetisch verhaal, en zijn als zaden in een akker die op geheel eigen wijze een bijdrage leveren aan de mogelijkheid en bloei van een rechtvaardige stad en aan de ontwikkeling van het goede leven.” De schrijvers van het rapport hebben het niet over kerken waar de zondagse erediensten goed worden bezocht en waar het gemeenteleven floreert, maar over kerkgebouwen die op het punt staan afgestoten te worden. De vraag is vervolgens hoe deze gebouwen desondanks een zinvolle bestemming kunnen krijgen.
Escaperooms
Nu is de ene bestemming de andere niet. “Helaas gaan er veel [kerkgebouwen] dicht en worden ze soms op ongepaste manieren hergebruikt, zoals trampolinehallen of escaperooms”, zei Stijn Fens, columnist van het dagblad Trouw, een paar jaar geleden. “Als het een escaperoom wordt, zie ik liever dat de kerk verdwijnt. Maar sommige kerken worden mooi hergebruikt met respect voor hun oorspronkelijke functie.”
De auteurs van Speelruimte gezocht gaan echter veel verder dan hergebruik van kerkgebouwen ‘met respect voor hun oorspronkelijke functie’. Historische gebouwen conserveren ‘in hun oorspronkelijke staat’, zo stellen ze, is iets voor een openluchtmuseum.
Als in een protestantse visie op kerk-zijn ook de plaats van samenkomst iets profetisch dient te weerspiegelen, iets van de dynamiek van de Geest dient te representeren, dienend is aan een aloude maar ook aan een innovatieve muziekcultuur, aan oudere maar ook aan nieuwere vormen van avondmaalsviering, aan de eisen van duurzaamheid en inclusiviteit, dan dient er niet alleen in de gebruiksmogelijkheden maar ook in de bestemming en het nevengebruik speelruimte te zijn.
We moeten daarom op zoek naar ‘nieuwe vormen van heiligheid’, naar nieuwe wegen die de Geest met ons gaat, naar de persoonlijk ervaring van mensen, zelfs naar een visie waarin kerkgebouwen niet strikt noodzakelijk zijn.
Dit sentiment van de ‘dynamiek van de Geest’ hebben ze in Zutphen inmiddels ook ontdekt. In de Walburgiskerk vinden niet alleen klassieke concerten plaats op het Henrick Baderorgel maar kun je ook naar “The Unplugged Experience” op 4 april, waar, in de geest van de videoclipzender MTV, de muzikale hoogtepunten van topbands en artiesten als Pearl Jam, Nirvana, Eric Clapton en Sinead O’Connor centraal staan, uiteraard in ‘de sfeervolle en adembenemende setting van de Walburgiskerk’. Tijd voor een feestje, wellicht, maar niet een feestje waar je de heilige God wil ontmoeten. Treurig genoeg is het wel een feestje dat door een discussienota van de Protestantse Kerk gelegitimeerd wordt.
Ruilverkaveling tussen God en mensen
Nu is dit is niet het hele verhaal. De Walburgiskerk fungeert namelijk ook nog als plek van samenkomst van de kerkelijke gemeente. Vanaf Pasen tot Eeuwigheidszondag houdt de protestantse gemeente er zondagsochtends haar bijeenkomsten. Buiten dit seizoen belegt ze haar diensten in een ander kerkgebouw, De Wijngaard.
Wie via YouTube een aantal van deze diensten bekijkt, treft een bescheiden bezoekersaantal aan en een Woordverkondiging die Wilhelmus Baudartius als vervreemdend zou hebben ervaren. Een fragment als voorbeeld.
We weten dat Gods Rijk pas zal gebeuren als we gaan leven als mensen die Gods gemeenschap vormen. Als we besluiten Jezus te gaan volgen op zijn weg. We zien het als mensen zich gaan richten op die begrippen die als een rode draad door die hele Bijbel heen lopen: medemenselijkheid, liefde en zorg voor je naasten hebben, ook al is dat misschien niet degene die bij je past en als je je bezig gaat houden met barmhartigheid, medelijden, recht en gerechtigheid. (…) En juist dan heb je tochtgenoten nodig die achter je staan, die met je mee blijven gaan op die weg die je was ingeslagen, die met je mee blijven spreken en voor je blijven bidden. Dat is waarom Jezus niet voor de wereld bidt, want die wereld verandert misschien niet zomaar en die zal ook niet alleen maar veranderen omdat God dat wil. God wil dat nadrukkelijk samen doen met ons. Dat blijkt als we de hele geschiedenis door zien dat God mensen roept om naar Zijn stem te luisteren om te gaan waar zij ons wijst, Gods rijk te leven door recht te doen, eerlijk te zijn, lief te hebben, de waarheid te zoeken, het evangelie te horen en te verkondigen. Zo die eerste stap te zetten op de weg achter Jezus aan. Dat kan dwars tegen wat de rest van de wereld zegt of vindt zijn. Zo zien we opnieuw dat Gods weg een weg is waar heersen vooral dienen is, waar het aanstootgevende van het kruis heilig wordt en waar datgene wat gebroken wordt ons kan helen. Wie Jezus’ weg door de wereld gaat, zal hoe dan ook in conflict komen met zichzelf, met mensen om zich heen, met de wereld. Daarom bidt Jezus juist voor mensen die die weg gaan, dat we elkaar op blijven zoeken, dat we elkaar tot steun en sterkte kunnen zijn en elkaar niet zullen verliezen, dat we samen blijven lezen uit Gods woord en als bemoediging tegen elkaar blijven uitspreken dat we samen Gods liefde zullen verkondigen tegen de haat van de machthebbers in. Dat we samen mogen delen in de gave die we van God hebben mogen ontvangen. Dat doen we als we tot Jezus’ gedachtenis elkaar de maaltijd van de verzoening mogen aanreiken. Zo delen we samen in het koninkrijk dat juist in die maaltijd zo zichtbaar kan zijn.
Een aantal dingen valt op:
- De mensafhankelijkheid van het koninkrijk van God: het koninkrijk ‘gebeurt’ onder de conditie dat wij besluiten Jezus te volgen en zo Gods gemeenschap vormen.
- De verandering van de wereld vindt alleen plaats als wij samenwerken met God. Aan deze ruilverkaveling heeft Hij Zijn wil ondergeschikt gemaakt.
- Het aanstootgevende van het kruis is ‘waar heersen vooral dienen is’ en ‘waar datgene wat gebroken wordt ons kan helen.’
- De taak van de gemeente is Gods liefde te verkondigen ‘tegen de haat van de machthebbers in.’
Dit roept de vraag op: wat is de relatie tussen Woordverkondiging en de status van een kerkgebouw?
Geïnteresseerd in meer lezenswaardige artikelen? Neem een jaarabonnement (€ 53). Als welkomstgeschenk ontvangt u De Waarheidsvriend twee maanden gratis. Of maak gebruik van onze actie en lees De Waarheidsvriend vier maanden voor € 10,-!