Nadagen van het secularisme
Helpt het om een beroep te doen op algemene religiositeit? Een kleine eeuw geleden botsten twee Zwitserse hoogleraren daarover: Karl Barth (1886-1968) en Emil Brunner (1889-1965). Herhaalt de discussie zich vandaag?
Brunner vroeg aandacht voor algemeen-religieuze gevoelens en behoeften. Die dienen zich aan bij ieder mens, zo stelde hij. Je kunt wel proberen volstrekt atheïstisch te leven, maar wie houdt dat uit? Dat is onnatuurlijk, geforceerd. Het besef dat er iets moet zijn, popt op zoals een bal die je onder water duwt. Je leeft wel alsof er niets is, maar je weet dat je daarmee jezelf voor de gek houdt. Positief gezegd: er huist in ons een onbestemd verlangen naar iets wat mijn ik overstijgt. De Koreaans-Duitse filosoof Byung Chul Han (1959) zegt: Het kan toch niet waar zijn dat ik als mens mijn eigen producent ben? Je moet ergens in kunnen wonen.
er huist in ons een onbestemd verlangen naar iets wat mijn ik overstijgt
Brunner staat in een lange traditie. Wie denkt niet aan Augustinus’ uitspraak over ons hart dat onrustig is, totdat het rust vindt in God. De kerkvader heeft velen geïnspireerd, zoals Blaise Pascal (1623-1662), J.G. Hamann (1730-1788) en C.S. Lewis (1898-1963). Wij zijn geschapen naar Gods beeld, daarom is er een hunkering in ons. De gereformeerde traditie sluit daarbij aan: God heeft de eeuw in ons hart gelegd. Hij openbaart zich in algemene zin: in de natuur, in je geweten, in verlangen naar existentieel houvast (NGB, art. 2).
Vaag idee
Maar nu Barth. Hij erkent wel dat mensen onuitroeibaar religieus zijn, maar het vage idee dat er iets moet zijn is volgens hem allerminst een opstapje naar God toe. Integendeel, het is juist verzet, ongeloof. Barth zet Religion (algemene religie) scherp tegenover Glaube (zaligmakend geloof). Religion komt op uit de diepten van het mens-zijn, het is uiteindelijk geloof in jezelf. Geloof in Christus komt van bóven, als een inslag uit de hemel. Dat leer je uitsluitend vanuit de Bijbel, door het oordelende en reddende spreken van God. Barth verwerpt dus het idee dat je aanhakend bij menselijke verlangens kunt toewerken naar het kruis van Christus.
"*" geeft vereiste velden aan