De voorbereiding op de viering van het heilig avondmaal speelt een belangrijke rol in de kerk en in het leven van de gelovige. Wat zegt de Bijbel over onze voorbereiding? Wat is het doel ervan? En hoe geven we daar concreet invulling aan?
In de Bijbel staan verschillende teksten die je aanmoedigen om je goed voor te bereiden op de persoonlijke ontmoeting met de Heere tijdens de viering van het heilig avondmaal. De kerntekst daarbij is: ‘Maar laat ieder mens zichzelf beproeven en laat hij zó eten van het brood en drinken uit de drinkbeker’ (1 Kor. 11:28). Tegen de achtergrond van diverse spanningen en ketterijen in de gemeente van Korinthe spoort Paulus de gelovigen aan om zichzelf kritisch te onderzoeken. Hij heeft daarbij zowel de eer van God als het heil van de gemeente op het oog. Voordat iemand aan de viering van het heilig avondmaal deelneemt, moet hij zich afvragen of zijn geestelijke houding tegenover Christus en Zijn gemeente zuiver is. Is er wel sprake van oprechte liefde tot Christus (de verticale verhouding) en van respect voor andere gelovigen (de horizontale verhouding)?
Verbazingwekkende genade
Het doel van dit zelfonderzoek is positief. Het leidt tot nederigheid, afhankelijkheid en geestelijke groei. Het verdiept zowel de Godskennis als de zelfkennis. Het stimuleert het leven uit Gods verbazingwekkende genade en de levensheiliging.
Opmerkelijk is het dat Paulus in deze tekst aangeeft dat het doel van het zelfonderzoek is: deelname aan de viering van het heilig avondmaal. De zelfbeproeving dient net zo lang door te gaan, totdat je met vrijmoedigheid kunt aanzitten aan de tafel des Heeren.
Calvijn en Matthew Henry
In de geschiedenis van de kerk is veel nagedacht over de voorbereiding op het heilig avondmaal. Laten we eens luisteren naar Johannes Calvijn en Matthew Henry. Calvijn wijst op vier aspecten:
- Hij benadrukt het belang van zelfonderzoek. Geloof je oprecht in Christus en erken je je zonden?
- Hij spoort aan om aan elkaar je zonden te belijden.
- Hij wijst erop dat de viering van het heilig avondmaal bedoeld is om je geloof te versterken en je gemeenschap met Christus te verdiepen.
- Hij roept op om de onderlinge band van liefde tussen de gelovigen te versterken en om conflicten bij te leggen.
De reformator schrijft: ‘Dit is de reden waarom Paulus zegt dat de mens zichzelf moet beproeven voordat hij van dit brood eet of uit deze beker drinkt. Daarmee bedoelt hij – althans naar mijn opvatting – te zeggen dat ieder tot zichzelf moet inkeren en bij zichzelf moet nagaan of hij zich met een diep en hartelijk vertrouwen verlaat op de door Christus verworven zaligheid, en of hij die met de belijdenis van zijn mond wil erkennen. Maar ook of het zijn verlangen is Christus na te volgen door te streven naar een onberispelijk en heilig leven. Of hij bereid is naar het voorbeeld van Christus zich voor zijn broeders te geven en gemeenschap te oefenen met allen die evenals hij deelhebben aan Christus. Of hij, zoals hij zelf door Christus beschouwd wordt, op zijn beurt ook alle broeders als leden van zijn eigen lichaam wil zien. En of het zijn begeerte is hen als zijn eigen lichaam te verzorgen, te beschermen en te helpen.’ (Institutie, Boek IV, hoofdstuk 17, paragraaf 40)
Matthew Henry geeft in zijn boek Aan Zijn tafel praktische aanwijzingen met het oog op de voorbereiding.
Hij spoort aan om vijf persoonlijke vragen te overdenken:
- Wat ben ik? Wat is mijn staat, mijn positie voor God? Ben ik een kind van Adam of ben ik een kind van God?
- Wat heb ik gedaan? Hoe waren mijn gedachten? Hoe heb ik mijn hartstochten beheerst? Hoe ben ik geweest tegenover mijn familieleden? Hoe heb ik de Heere gediend in mijn huis, in mijn gezin? Hoe heb ik me gedragen onder beproevingen?
- Is er groei? Heb je meer smaak in de dingen van de Heere dan vroeger? Kun je beter omgaan met je zwakheden, je zondige begeerten? Is er meer vrijmoedigheid om over de Heere te spreken en van Hem te getuigen?
- Wat ontbreekt mij? Wie eerlijk naar zichzelf kijkt, zal van alles ontdekken wat niet goed is, wat anders moet, wat beter kan.
- Wat moet anders? Neem je voor om je daarvoor in te spannen. Het avondmaal is een kruispunt. De Heere vernieuwt het verbond met ons, wij mogen het verbond met Hem vernieuwen.
Zelfbeproeving is niet bedoeld om je op jezelf terug te werpen. Integendeel: het doel van zelfonderzoek is juist om je uit te drijven naar de Heere Jezus.
Zelfbeproeving is niet bedoeld om je op jezelf terug te werpen. Integendeel: het doel van zelfonderzoek is juist om je uit te drijven naar de Heere Jezus. De hartslag van de Reformatie is altijd geweest: wij zoeken onze zaligheid en zekerheid buiten onszelf in Christus.
Veeg teken
Sommige gemeenteleden worden onrustig als het eerste gedeelte van het avondmaalsformulier wordt gelezen. Ze ontlopen liever de confrontatie met zichzelf en met Christus. Maar als je bang bent dat God je geloof beproeft, is dat een veeg teken.
Het formulier begint met de prachtige zin: ‘Opdat wij nu tot onze hulp en troost het avondmaal des Heeren mogen houden, is in de eerste plaats nodig dat wij ons vooraf op de juiste wijze beproeven.’
Zelfbeproeving is geen navelstaren. Het is niet de bedoeling dat je moedeloos je hoofd laat hangen of machteloos je handen in de schoot legt. Integendeel: tijdens de zelfbeproeving hef je je hoofd omhoog en sla je je ogen op naar de Heere. Want Hij heeft Zelf het heilig avondmaal ingesteld, opdat je Zijn hulp zou ervaren in je geestelijke strijd en Zijn troost zou ontvangen in je verdriet.
Vastklampen aan beloften
Tijdens de voorbereiding op de viering mag je je vastklampen aan de beloften van God. De tekenen van brood en wijn richten je aandacht immers op de vaste en zekere belofte van God dat Hij je al je zonden vergeeft op grond van het offer van de Jezus Christus, de gekruisigde en opgestane Heere. De versterking en vertroosting van je hart is dan ook een van de doelen van het heilig avondmaal.
Samen en alleen
De voorbereiding vindt op twee manieren plaats: samen en alleen. Gezamenlijk gebeurt het in de gemeente. Op de zondag voorafgaand aan de viering wordt in de eredienst stilgestaan bij de voorbereiding op het heilig avondmaal. In deze dienst wordt gewoonlijk ook het eerste deel van het avondmaalsformulier gelezen.
In de week van voorbereiding wordt het censura morum gehouden. Als een gemeentelid iets heeft wat voor hem of haar een belemmering vormt om aan het avondmaal deel te nemen, kan hij contact opnemen met de scriba van de kerkenraad. Een gemeentelid kan behoefte hebben aan geestelijke begeleiding. Bijvoorbeeld als de strijd tegen de zwakheid van het geloof of de aanvechtingen van de satan, of de verzoekingen van de wereld sterk worden gevoeld. Juist in de week van voorbereiding kun je deze geestelijke strijd nadrukkelijk voelen. Het censura morum is het aangewezen middel om als kerkenraad pastorale hulp te bieden aan gemeenteleden die vragen hebben.
Ook kunnen er onderlinge spanningen of conflicten in de gemeente zijn. Soms heeft een gemeentelid geprobeerd een ruzie bij te leggen, maar werkt de ander niet mee. In zo’n geval kun je de hulp van de kerkenraad inroepen. De kerkenraad kan dan contact opnemen met het betreffende gemeentelid en hem vragen om alsnog mee te werken aan het oplossen van het conflict. De kerkenraad kan hulp bieden, zodat de weg tot de tafel des Heeren weer vrijkomt. Het is goed om te beseffen dat het censura morum geen kerkelijke kliklijn is, maar een geestelijke hulplijn.
Onderlinge band versterken
In verschillende gemeenten is het gebruikelijk om in de laatste kerkenraadsvergadering voorafgaande aan de viering van het heilig avondmaal elkaar de vraag te stellen: is er bij de uitoefening van uw ambt u iets ter ore gekomen, waardoor u niet kunt deelnemen aan het avondmaal? Deze vraag kan een opening geven om het geloofsgesprek in de kerkenraad te voeren. Juist met het oog op het avondmaal is het belangrijk dat kerkenraadsleden in geestelijke eensgezindheid met elkaar leven. Het geloofsgesprek over het heilig avondmaal kan de onderlinge band versterken.
Ten slotte wordt in diverse gemeenten in de loop van de week een speciaal bezinningsuur belegd. De gemeente kan naar de kerk komen om samen te bidden, te zingen en te luisteren naar een korte meditatie of een beknopte uitleg van het avondmaalsformulier. Velen ervaren deze bijeenkomst als een moment van rust te midden van de drukte van het dagelijkse leven.
"*" geeft vereiste velden aan